Een revolte en een revolutie zijn twee verschillende dingen.
Van het onderscheid tussen de twee was ik me niet meer bewust tot ik Kristien De Wolfs Burnoutrevolte las. De Wolf schrijft doorgaans fictie en is coach (we zijn dus echt een beroepscategorie, samen), maar schrijft nu haar frustratie van zich af in een non fictie boek.
De Burnoutrevolte twijfelt wat tussen boek en pamflet, het is haar uitdrukkelijke bedoeling om lezers in beweging te krijgen. Indignez-vous! dus, want zoals het nu gaat, kan het niet verder.
Starten doet ze met de retorische vraag hoe vrij we nu echt zijn, in onze zogenaamd vrije westerse wereld.
Niet dus. Als coach hebben we misschien een beetje een vertekend beeld, wie dolgelukkig is komt nu eenmaal niet tot bij ons, maar een aanzienlijk deel van de bevolking kreunt onder het werk, en bij uitbreiding het leven. Mensen doen dingen die ze niet willen doen, met mensen die ze niet leuk vinden, op plekken waar ze niet willen zijn en op tijdstippen waarop ze best iets anders zouden doen. Met de kinderen spelen bijvoorbeeld, of een goed boek lezen, bewegen, vrijen.
Vrijheid in ons Westers systeem blijkt vaak een slimme en slinks vermomde slavernij die zich presenteert als het glorieuze resultaat van eeuwen verlichting, secularisering, wetenschappelijke vooruitgang, en vooral: de vrijheid zelf. Het huidige kapitalisme heeft ons vrijheidsdenken en onze rechten als mens gekaapt.
Een revolutie – die al dan niet gewelddadige omwenteling van het maatschappelijk bestel – is niet voor morgen. Alle pogingen lopen dood, of ze nu van links of rechts van het politieke spectrum komen: de occupy beweging, de gele hesjes, religieuze fanatici, klimaatactivisten, …. Onze ordening van de maatschappij is bijzonder stevig, en slaagt erin al dat verzet te recupereren. Ze wijst ook steeds beschuldigend onze kant uit: niet het systeem, maar jij zelf bent verantwoordelijk voor je lot.
Collectief is er dus niet zo snel een uitweg, en wat doet het lichaam dan, wanneer het echt niet meer gaat, leven in slavernij, beschuldigd bovendien van misdaden tegen zichzelf? Het gaat in verzet, brandt zichzelf op. Burn-out.
De Wolf is daarmee lang niet de eerste die de maatschappij en haar prestatiedrang / perfectionisme / blind aandeelhouderskapitalisme de schuld geeft van de burn-out epidemie, die naar het systeem kijkt als schuldige, in plaats van naar het individu.
Het lijkt een paradox: we leven in een hyperindividualistische maatschappij, waarin ieder het eigen belang voorop lijkt te stellen, en tegelijkertijd dienen we vooral het systeem, dat gericht is op het vergroten van het vermogen van voornamelijk anonieme aandeelhouders.
Als de revolutie niet onmiddellijk lukt, dan maar de revolte – de daad van persoonlijk verzet. Die ligt wel binnen ieders bereik, en wanneer we met genoeg mensen revolteren, dan komt die revolutie er misschien toch nog, een beetje.
Je bent geen goede coach als je zo’n revolte, zo’n persoonlijke verandering, niet hoog op de agenda zet. Die persoonlijke verandering start voor de meeste mensen bij de invulling van hun professioneel leven. Veranderen van werk weegt wat minder zwaar dan veranderen van gezin of woonplaats, die andere twee broeihaarden van ongemak en ongeluk.
Ze willen een zinvolle job, ze willen zichtbaar waarde creëren voor een gemeenschap, voor zichzelf. Ze willen bijdragen. Wie daar van bij het begin van zijn loopbaan voor koos, en terecht kwam in de zorg, het onderwijs, of vergelijkbare sectoren, heeft het daarom niet makkelijker. Je dient dan wel aanwijsbaar andere stakeholders dan anonieme aandeelhouders, maar je ontsnapt niet aan de onverbiddellijke marktlogica. Burgers zijn immers klanten, alles moet zo efficiënt mogelijk, er dient meetbare waarde gecreëerd te worden. Zeker daar waar privatisering heeft toegeslagen.
Terwijl de zorgbehoevende, het kind in het onderwijs, de mens waarover het gaat, op de eerste plaats zou moeten komen.
Op zoek naar oplossingen wenden mensen zich onder andere tot therapeuten, coaches en loopbaanbegeleiders. Pleisters op het houten systeembeen, oppert De Wolf, die het systeem in stand houden door de slachtoffers te verzorgen.
We moeten dus meer doen. Onze klanten en bij uitbreiding alle burgers de ogen openen voor de revolte die ze zelf kunnen starten, en bijdragen aan de revolutie. We hebben iets uit te leggen.
Bijvoorbeeld dat er alternatieven zijn voor het aandeelhouderskapitalisme dat leidt tot steeds verdere ongelijkheid in de verdeling van vermogens. Die alternatieven zijn in eerste instantie waardengedreven, en gaan voorbij aan het materialistische wereldbeeld dat eigen is aan het kapitalisme. Alles is een systeem, niets bestaat wat niet alles beïnvloedt – daar horen ook emoties bij, en een spiritueel / goddelijk gevoel van verbondenheid tussen alles. Het gaat De Wolf om een betere wereld, niet minder dan dat, gedragen door een vaagweg op goddelijkheid geïnspireerde moraliteit. Ze noemt het Holistisch Essensialistisch Consciencialisme.
Ze ziet in de peer-to-peer en bottom-up deeleconomieën een eerste stap in deze richting, maar ook elders vindt ze al sporen. We hebben God daarvoor niet nodig, zeg ik dan als veranderingsmanager, binnen organisaties waardengedreven veranderingen doorvoeren lukt ook binnen een bedrijfseconomische logica.
Persoonlijk voel ik meer voor wat moral economy heet:
Moral capitalism is based on refocusing economic activity towards the improvement of human lives and ensuring that nobody is left behind along the way. A moral capitalism would be judged not just by how much it produces, but how widely it shares; how good it does for how many; how well it takes care of us. All of us.
https://www.harvardindependent.com/2019/02/moral-capitalism/
En ook De Wolf landt in de praktijk uiteindelijk heel dicht bij Rerum Novarum en een collectivistische, coöperatieve economie. Het is in zo’n economie dat de persoonlijke revolte kans heeft om een revolutie te worden.
Maar het begint allemaal bij inzicht. Inzicht in het systeem waarin je meedraait, en daarna ook inzicht in jezelf. Wat is je missie, wat zijn je waarden? Als coach zijn we er nogal van overtuigd dat tegen jezelf vechten geen goede strategie is, dat alles wat er is zijn plaats heeft. Voor je kan afstand nemen en het los laten, die populaire en makkelijke termen, moet je iets eerst omarmen en aanvaarden. Pas dan heeft bewuste verandering kans op slagen. Dat is een kwestie van het openen van een kier tussen prikkel en gedrag, van een groeiend kritisch begrip van jezelf.
De Wolf koppelt dit persoonlijke traject aan spiral dynamics, een wat zweverig vooruitgangsgeloof waarin mensen en bij uitbreiding de maatschappij stijgen naar een hoger spiritueel niveau. Daar ben ik zelf helaas een beetje te pessimistisch en down to earth voor, maar dat neemt niet weg dat als iedereen streeft naar het goede, de wereld toch wel een betere plek wordt.
Zo breng je alles (hoofd, hart, lichaam) samen wat vroeger opgesplitst is geraakt en kan je in je kracht gaan staan. Bij alles wat zich voordoet zal je meer en meer op intuïtieve wijze weten wat je te doen staat en je zult de energie hebben het ook te doen. Je missie neerzetten kost geen energie, maar geeft energie. Je valt niet meer te misbruiken voor onzichtbare doelen, je bent nooit nog een resource in het egoverhaal van anderen. (…)
Als ik voor mezelf zorg, zorg ik voor de ander. Als ik voor de ander of de natuur zorg, zorg ik voor mezelf.
Kristien De Wolf, De burn-out revolte, 2020
Eindigen doet De Wolf met een aantal wilde ideeën over economie, politiek en onderwijs. Boeiende ideeën, die uitnodigen tot dialoog en gesprek. Ontdek ze zelf, lees haar boek, en ga in dialoog – onder andere via haar facebook groep.
De Burnoutrevolte is een boeiend en authentiek pamflet van een coach die meer wil zijn dan een pleister op een houten been. Mij heeft het alvast tot actie aangezet.
(het boek is uitgegeven in eigen beheer, en te verkrijgen via haar website)
Dirk Van Boxem 